भक्तपुरमा मूपात्र जात्रा आजदेखि शुरु

भक्तपुर । इन्द्रजात्राको अवसरमा भक्तपुरमा निकालिने धार्मिक तथा सांस्कृतिक महत्वको प्रसिद्ध परम्परागत मूपात्र जात्रा शुक्रबारदेखि शुरु भएको छ ।

नेवार समुदायमा महत्वपूर्ण जात्राका रुपमा लिइने यो जात्रा प्रत्येक वर्ष आश्विन कृष्ण द्वितीयादेखि चौथीसम्म मनाइन्छ । मूपात्र राक्षसको प्रतीक भएकाले यसलाई राक्षस जात्रा पनि भनिन्छ ।

जात्रामा मूपात्र प्रमुख राक्षस र धिःचा नामका अन्य दुई सहायक राक्षससहित तीनजनालाई राक्षसको भेषमा विभिन्न रङले सिङ्गारपटार गरेर तरबार समात्न लगाई भक्तपुर नगर पूरै परिक्रमा गराउने प्रचलन छ ।

मूपात्र जात्रा निस्कनुअघि सकुलान टोलका मानन्धरहरुले दत्तात्रयस्थित भीमसेन मन्दिरमा दुईवटा याँमता ९आकाश दीप० बाल्छन् । याँमता त्रिशूल आकारको हुन्छ ।

त्रिशूलमा जस्तै माथि फर्किएका तीनवटा टुप्पामा बालिने बत्ती नै याँमता अर्थात् आकाश दीप हो । साथै आजै तचपालस्थित सँला गणेशलाई खटमा राखी भक्तपुर शहर परिक्रमा गराइन्छ ।

देवीपुराण ग्रन्थमा उल्लेख भएअनुसार स्वर्गका राजा देवराज इन्द्रकी आमा वसुन्धरालाई भाद्रशुक्ल चौथीका दिन व्रत बस्न पारिजात फूलको चाहिएकाले छोरा जयन्तले खोज्ने क्रममा दैत्यहरुको बगैँचामा देखेर सो फूल टिप्न लाग्दा राक्षसले जयन्तलाई पक्राउ गरी पछाडि दुई हात बाँधेर राखेकाले उनलाई छुटाउन देवता र राक्षसबीच भएको युद्धमा देवताहरुको जित भएपछि, राक्षसलाई जनतामाझ देखाउन शहर परिक्रमा गराइएकाले सोही संझना स्वरूप यो जात्रा चलाइएको इतिहास तथा संस्कृतिविद् प्रा डा. पुरुषोत्तमलोचन श्रेष्ठ बताए ।

जात्राका क्रममा मूपात्रलाई नगर परिक्रमा गराउँदा टोल टोलमा ठड्याइएको यम्वोद्योलाई मूपात्रले तीनपटक घुमेर तरबारले हान्ने गरिन्छ । जुन दृष्यलाई इन्द्रका छोरा जयन्तसँग क्षमायाचना गरी जयन्तलाई बाँधिएको डोरी काटेको दृष्यका रुपमा व्याख्या गरिन्छ ।

यो जात्रा द्वापरयुगदेखि सञ्चालन भए पनि मल्लकालमा भक्तपुरका राजा जगतप्रकाश मल्लले देवीपुराण तथा पद्यपुराण संकलन गरी ती पुराणका कथाका आधारमा दृश्य अनुकरण गरी जात्रा प्रचलनमा ल्याएको संस्कृतिकर्मीहरु बताउँछन् ।