तस्करी रोक्न दुर्लभ भ्यागुताको कानुनी व्यापार

काठमाडौँ । कोलम्बियाको राजधानी बोगोटा नजिकै रहेको ‘टेसोरोस डे कोलम्बिया’ (कोलम्बियाको खजाना) नामक प्रयोगशालामा १४ प्रकारका दुर्लभ भ्यागुता पालिरहेका छन् । तीमध्ये सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण 'हार्लेक्विन पोइजन डार्ट फ्रग' हो । यो प्रजनन वातावरण संरक्षणको लागि विशेष योजनाको एक हिस्सा हो, जसको उद्देश्य कानुनी रूपमा पालिएका भ्यागुताहरू प्रयोग गरेर तस्करहरूको अवैध व्यापार अन्त्य गर्ने लक्ष्य राखिएको छ ।

संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार, वन्यजन्तु र जीवजन्तुको अवैध व्यापार संसारको चौथो सबैभन्दा लाभदायक अवैध व्यापार हो, जसले प्रत्येक वर्ष २३ बिलियन डलर कमाउँछ ।

कोलम्बियाको काली सहरमा यस हप्ता सुरु हुने युएन कोप १६ जैविक विविधता सम्मेलनमा, प्रतिनिधिहरूले हात्तीको दाँतदेखि प्यांगोलिनको छालासम्मको तस्करीबारे छलफल हुने छ । चीनमा प्रयोग हुने प्यांगोलिन एसियाली देशहरूमा मारिन्छन् ।

कोलम्बियामा विश्वका उभयचर जीवहरूको करिब १० प्रतिशत पाइन्छ । यसमा चोको वनबाट समातेर विदेश तस्करी गरी सजावटका लागि राखिने विष डार्ट भ्यागुता पनि पर्छन् । यी भ्यागुताहरूको विष तस्करहरूको लागि पनि आकर्षणको केन्द्र हो, किनभने तिनीहरूले श्वासप्रश्वासमा समस्या निम्त्याउन सक्ने विष निकाल्छन् ।

यस्तो बेचबिखन नियन्त्रण गर्न, धेरै देशहरूले जंगली जनावरहरूको कानुनी व्यापारलाई अनुमोदन गरेका छन् । प्रजनन योजनाहरू अन्य देशहरूमा पनि सञ्चालित छन्, जस्तै जैविक विविधताको अर्को केन्द्र कोस्टा रिका, जसले आफ्नो जंगलको रक्षा गर्न पुतलीहरू प्रजनन गर्ने योजनाहरू चलाउँदैछ ।

टेसोरोस डे कोलम्बियाका संस्थापक इभान लोजानो भन्छन्, 'यदि त्यहाँ भ्यागुताहरूको अन्तर्राष्ट्रिय माग छ भने, नयाँ घरहरूमा पुन: उत्पादन गर्न सक्ने कानुनी रूपमा खेती गरिएका भ्यागुताहरू उपलब्ध गराउनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।'

कोलम्बियामा भ्यागुता तस्करी एक अपराध हो, जसलाई पाँच देखि १२ वर्षको जेल सजाय हुन्छ । कोलम्बिया जैविक विविधताको हिसाबले ब्राजिलपछि विश्वमा दोस्रो स्थानमा छ । तर अमेरिका र धेरै युरोपेली देशहरूमा तस्करी गरिएका उभयचरहरूमा कुनै प्रतिबन्ध छैन ।

'टेसोरोस डे कोलम्बिया' ले सात प्रजातिका भ्यागुताहरू निकासी गर्छ र थप सात प्रजातिका भ्यागुताहरूको लागि अनुमति पर्खिरहेको छ । 'जब हामीले तिनीहरूलाई निर्यात गर्छौं, हामी विश्वास गर्छौं कि तिनीहरू राम्रो ठाउँमा जाँदैछन्,' भेटेरिनरी प्राविधिक एलेजान्ड्रा कुरुबोले भने । उनले गर्वका साथ भर्खरै ट्याडपोल (लार्भा) बाट विकसित भ्यागुता देखाए ।

कोलम्बियाका केही उभयचरहरू ५ हजार किलोमिटर टाढा अमेरिकाको कोलोराडोमा माइकल हेनरिकेजको टेरारियममा पुगेका थिए । ६५ वर्षीय हेनरिक्ससँग विष डार्ट भ्यागुतासहित ४० वटा भ्यागुताको संग्रह छ । हेनरिक्सले तिनीहरूलाई आफ्नो 'शान्तिको ठाउँ' मा राख्छन् ।

हेनरिकले कानूनी रूपमा व्यापार गर्ने प्रत्येक भ्यागुताको लागि एक हजार डलर तिरेका थिए । यी कानुनी रूपमा खरिद गरिएका जनावरहरूसँग एक ट्याग संलग्न छ, जसमा एक विशेष कोड छ । 'प्रत्येक मालिकले पहिचान गर्न सकिने अद्वितीय भ्यागुता पाउँछ,' लोजानो भन्छन् ।

कानुनी रूपमा भ्यागुताको उपलब्धताले तस्करी गरिएका नमूनाहरूको मूल्य घटेको छ । गोल्डेन पोइजन फ्रग वा फिलोबेट्स टेरिबिलिसको मूल्य पहिले १५० डलर थियो, जुन अहिले ४० डलरमा झरेको छ ।

यी फाइदाहरूको बावजुद, पर्यावरणविद्हरू कानुनी वन्यजन्तु व्यापारसँग धेरै खुसी छैनन् । एसियामा परम्परागत औषधिमा प्रयोग हुने गैँडाको सिङ्गको बजारलाई वैधानिकीकरणले माग बढाउने र कानुन कार्यान्वयन गर्ने निकायलाई गैरकानूनी स्रोत पहिचान गर्न कठिन हुने विज्ञान पत्रिका ‘साइन्स’ ले हालैको प्रतिवेदनमा चेतावनी दिएको छ ।

तर लोजानोका ग्राहकहरूले यसलाई लाभदायक सम्झौता मान्छन् । 'उनीहरूले अमेरिकामा निर्यात गर्न थालेदेखि, कोलम्बियाबाट अवैध जनावरहरूको व्यापारको बजार लगभग सुकेको छ,' कोलोराडोका उनका ग्राहक हेनरिक भन्छन् । 'आज अमेरिकामा कोलम्बियन भ्यागुता भेट्टाउन धेरै गाह्रो छ,' उनी भन्छन् ।

कोलम्बियाली प्रहरीले पनि तस्करहरू विरुद्धको प्रयासलाई तीब्र बनाएको छ। जनवरीमा, बोगोटा एयरपोर्टमा फिल्मको क्यानिस्टरमा लुकाइएका १३० वटा विषालु भ्यागुतासहित एक महिला मृत अवस्थामा फेला परेकी थिइन् । लोजानो आशा गर्दछन् कि जब अन्तर्राष्ट्रिय माग कम हुन्छ उसले बिस्तारै आफ्ना भ्यागुताहरूलाई जंगलमा छोड्न सक्षम हुनेछ ।