सानैमा बिहे गरेकामा पछुतो, बिहे गर्ने उमेरमा दुई सन्तानकी आमा

जाजरकोट । जुम्ला जिल्लास्थित स्थानीय कनका सुन्दरी १की विनिता भण्डारीको भर्खर बिहे गर्ने उमेर भयो । ५ वर्ष अघि विवाह गरेकी उनी अहिले २० वर्षकी हुँदा दुई सन्तानकी आमासमेत भइसकेकी छिन् ।

गाउँकै विद्यालयमा ६ कक्षामा पढ्दै गर्दा उमेर १५ वर्ष पुगेको थियो । गाउँकै १७ वर्षीय बलबहादुर भण्डारीसँग विवाह भयो । त्यतिखेर बिहेबारे आफूलाई राम्रो ज्ञान नै थिएन तर बाआमाको दबाबमा आफू बिहे गर्न बाध्य भएको उनले गुनासो गरिन् ।

‘सोह्र वर्षको हुँदा पहिलो सन्तानका रूपमा छोरा जन्माएँ । कलिलै उमेर भएकाले सुत्केरी हुन निकै कठिन भयो’, उनले अतीत सम्झँदै भनिन्, ‘तीन वर्षपछि दोस्रो सन्तानका रूपमा छोरीलाई जन्म दिएँ ।

श्रीमानले ८ कक्षासम्म पढेर छोड्नुभयो । मेरो ६ कक्षामै पढाइ छुट्यो । अहिले न हातमा सीप छ न योग्यता नै । घरको आर्थिक अवस्था निकै नाजुक छ तर दुवैजना बेरोजगार हुँदा कसरी जिन्दगी बिताउने भन्ने चिन्ताले सताउन थालेको छ ।’

सानैमा बिहे गरेकामा पछुतो

उनले सानैमा बिहे गरेकामा अहिले उनलाई पछुतो लागेको छ । कलिलै उमेरमा बिहे गरेर बच्चा जन्माउनु पर्दा आफ्नो र बच्चाको स्वास्थ्य कमजोर छ । बच्चालाई कुपोषणले सताएको छ ।

आफ्नै बारीमा लगाएको अन्नले गुजारा नचलेपछि घर खर्च चलाउनका लागि श्रीमान ५ महिनाअघि कामको खोजीमा भारतको कालापहाड गएका छन् । घरमा सासू ससुरा, देवर, नन्द, छोरा, छोरी र म छौँ बिहान बेलुकाको छाक टार्न पनि निकै मुस्किल पर्छ, उनले भनिन् ।

सोही ठाउँकी पदमी बुढाको उमेर अहिले भर्खर १८ वर्षको भयो । उनको पनि तीन वर्षअघि नै बिहे भएको हो । उनको काखमा दुई वर्षकी छोरी छ । श्रीमान् रामबहादुर बुढा वैदेशिक कामको सिलसिलामा एक वर्षदेखि भारतमा छन् ।

आठ कक्षामा पढ्दै गर्दा उनको उमेर १५ वर्षको थियो । त्यतिखेरै पदमी र रामबहादुरका परिवारबीच कुराकानी चलेपछि परिवारले उनीहरूको बिहे गराइदिए ।

बिहेसँगै बुहारीका रूपमा घरायसी काम गर्नुपर्ने बाध्यताले उनको पढाइ छुट्यो बिहेपछि सुन्दर भविष्यको कल्पना गर्ने पवित्राका जीवन अहिले बोझिलो लागेको उनको गुनासो छ ।

‘बिहे के हो ? बिहे किन गनुपर्छ ? केही थाहा थिएन । बाआमाको आदेशले बिहे गरेँ । पढ्न पनि पाइनँ ।’ गुनासो गर्दै उनले भनिन्, ‘उमेर नपुगी बिहे गर्नु र गराउनु दुवै बेठिक रहेछ । मैले गरे पनि मेरा सन्तानलाई उमेर नपुगी बिहे गराउँदिन । केटाकेटीलाई राम्रोसँग पढाउँछु । शिक्षा नै ठूलो कुरा रहेछ ।’

विनिता र पदमीमात्र होइन गाउँमा १५ वर्ष नपुग्दै बिहे गरेका तीन दर्जनभन्दा बढी आमा छन् । यो गाउँमा मात्र होइन जिल्लाका अधिकांश ग्रामीण भेगमा उमेर नपुग्दै बिहे गर्न परिवारले नै प्रोत्साहन दिने गरेका छन् । केटीको उमेर नपुगे पनि केटा पक्षले कुरा चलाए आमाबाबुले नै बिहे गरिदिने गरेको पाइन्छ ।

यो चलन संस्कारकै रूपमा चल्दै आएको छ । केही शिक्षित परिवारले छोराछोरीको पठनपाठनमा ध्यान दिने गरे पनि अन्यले छोरीलाई बिहे नगरी राख्यो भने बिग्रन्छन् । छिट्टै बिहे गरे पुण्य कमाइन्छ भन्ने रूढीवादी सोचले गर्दा पनि यहाँका किशोरीको उमेर नपुग्दै बिहे हुने गरेको हो ।

गरीब, दलित र निम्न आयस्तर भएका परिवारमा आमाबाबुले नै कलिलै उमेरमा बिहे गर्ने प्रवृत्ति बढ्दो भएको महिला तथा बालबालिका कार्यालयले जनाएको छ ।

अलि पढेलेखेका र हुनेखाने घरका केटाकेटी पनि बढ्दो प्रविधिको प्रयोग र देखासिकीले गर्दा पढ्दापढ्दै बिहे गर्ने चलन धेरै रहेको स्थानीय शिक्षक कालीबहादुर भण्डारी बताउँछन् । बढ्दो बालविवाह अहिले चुनौतीको रूपमा देखिएको उनको भनाइ छ ।

कलिलै उमेरमा विवाह गर्दा महिलाको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पर्ने स्वास्थ्यकर्मीको भनाइ छ । उमेर नपुग्दै गर्भवती हुँदा आमा र बच्चाको स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर हुनाका साथै त्यस्ता अधिकांश महिलामा पाठेघर खस्ने समस्या देखिने गरेको छ ।

उमेर नपुग्दै गरिने विवाहका कारण सम्बन्धविच्छेदका घटना पनि बढ्दै गएका छन् । सानैमा बिहे गर्ने केही वर्षपछि श्रीमान्ले सौता हाल्ने र त्यसपछि सम्बन्धविच्छेद हुने गरेको पाइएको छ ।